Ga naar de inhoud

Herkomst naam Waterlander


Click here for English site

We zijn erg nieuwsgierig naar de afkomst van onze familienaam. Binnen de familie zijn daar altijd een aantal theorieën geweest zoals: we zouden afstammen van huilebalken of baggeraars die van water land maken of dat we oorspronkelijk vanuit (Broek in) Waterland, een streek gelegen boven de stad Amsterdam in de provincie Noord Holland, naar friesland zijn gegaan. Voor deze laatste theorie hebben we tot 1600 nog geen bewijs kunnen vinden. Weliswaar hebben we enkele baggeraars in de familie, maar die zijn jonger dan de naam Waterlander.

In 1811 moesten alle Nederlanders een achternaam kiezen. Vanaf dat moment is de naam Waterlander ook als achternaam opgenomen. Van een aantal namen is in de Friese archieven ook terug te vinden waarom mensen die hebben aangenomen. Helaas is dat niet het geval voor de naam Waterlander, dus blijft het giswerk.

Water en land

Mogelijk dat de keus voor de naam “waterland” gerelateerd is aan de veengebieden waar de mensen meestal in de omgeving werkten. Deze gebieden kwamen zowel in Noord Holland voor (in de omgeving van Waterland) als in de buurt van Terband, waar de oudste door ons gevonden nazaten vandaan komen.

Als de naam inderdaad uit Noord Holland komt, dan is de vraag natuurlijk hoe deze naam is overgekomen van Holland naar Friesland. Ik heb hier niets voor kunnen vinden en hierbij moet rekening worden gehouden dat de afsluitdijk (32,5 km) of de Wieringemeer nog niet bestond, dus de afstand was best groot. Wel is er een verwijzing gevonden naar een Waterlandse vloot, die in 1575 de Zuiderzee vanuit de Beemster tegen de Spanjaarden bewaakte. Het is natuurlijk goed mogelijk dat deze de naamgeving heeft overgebracht, of wellicht de oorsprong van de naam Waterlander zijn.

Geloof

Waarschijnlijker is de suggestie van Ynze van de Honing, die zelf ook een nazaat is van een Waterlander. Hij denkt dat de naam is ontleend aan hun godsdienst. Voor zover Ynze heeft kunnen nagaan waren de Waterlanders doopsgezind en zullen mogelijk tot de gemeente der Waterlanders hebben behoord. Aanvullende informatie die ik in februari 2003 ontving van S. Koorn, onderschrijft deze theorie in hoge mate.

Deze Waterlandse doopgezinden zijn via onderzoek op Internet gelokaliseerd in de omgeving van Maassluis, Rotterdam, Leiden, Aalsmeer, Amsterdam, Zaandam, Surhuisterveen, Hindeloopen en Leeuwarden. Ook de term “Waterlandse vermaning” komt veel voor. Voor zover na is te gaan staat de term vermaning voor “Doopsgezinde kerk”.

Voor het ontstaan van deze gemeente, moeten we terug naar de 16e eeuw. In 1530-1534 wordt in de plaats Munster het “Nieuwe Jeruzalem“ gesticht. De stad Munster is uiteindelijk belegerd door het leger van de bisschop, waarbij veel van de mensen in Munster zijn vermoord. De mensen die daar bij elkaar waren vielen in 4 groepen uiteen:

  1. Melchiorieten, zij die nog hopen op de verwezenlijking van de ideeën van Melchioer Hoffman;
  2. Obbenieten, volgelingen van Obbe Philips uit Leeuwarden, zij waren niet meegegaan naar Munster;
  3. David Joristen, volgelingen van David Joris – doe nu maar aan de buitenkant dat je katholiek bent, maar in je hart mag anders zijn;
  4. Batenburgers, volgelingen van Jan Batenburg, overijssels edelman die ondanks Munster het geloof met het zwaard verdedigde.

De Obbenieten vormen een vernieuwde doperse beweging. Zij verwerpen het gebruik van geweld, dringen de toekomstverwachting naar het tweede plan en stellen de oorspronkelijke idealen van een heilig en vroom leven op de voorgrond. De Obbenieten vroegen in 1537 de uitgetreden priester Menno Simons van Witmarsum om hun leidsman te worden. Menno nam echter de organisatiestructuur van de Kerk die hij verlaten had, mee. De term van bisschop werd vermeden en vervangen naar bijbels voorbeeld door “Oudste”.

Men wilde eveneens terugkeren naar het bijbelse voorbeeld van eerste gemeente. “De gemeente zonder vlek of rimpel”. In 1544 ontstond er een discussie over de leefwijze van man en vrouw in de gemeente. Als een van beide zich niet hield aan de gemeentelijke voorschriften, dan moest de ban worden toegepast. Dat ging zelfs zo ver dat man en vrouw zouden moeten scheiden.

Een scheuring ontstond op het moment dat Swaen Rutgers in de stad Emden weigerde dat te doen en daarom uit deze werd gemeente gebannen. Oudste Jan Jans Schedemaker was het met haar eens en weigerde eveneens de toepassing van de ban in deze strenge vorm (uitsluiting). Daarna werd de gehele groep uit de Emder gemeente in 1555 gebannen.

Jan Jans Schedemaker vertrok naar Broek in Waterland. Ook verder in Nederland blijken meer personen, die het met de ideeën met Jan Jans Schedemaker eens zijn. Zo ontstaan er nieuwe gemeenten van afgescheiden gemeenten van wedergedoopte personen. Ze worden spoedig “WATERLANDERS” genoemd.

In 1567, 1587, 1591, 1598 ontstonden er onder de overgebleven groep nieuwe scheuringen. Hier uit ontstonden namen als Friezen en Vlamingen, Oude – en Jonge Vlamingen, Oude- en Jonge Friezen, Jan Jacobsgezinden. Pogingen tot hereniging werden ondernomen. In 1632 gaan Jonge en Oude Vlamingen gaan samen tot Vlamingen. Een deel ging niet mee met deze hereniging: Danzigter Oude Vlamingen. In 1637 weigerde de oude Vlamingen in Groningen om te herenigen met de Vlamingen die zijn ontstaan in 1632. Zij worden daarna Groninger Oude Vlamingen genoemd.

Over de structuur en de stroming van de gemeente in Friesland is niet zo veel bekend. Vooral Waterlandse- en Vlaamse gemeente schreven niet zoveel op. De conservatieven zoals Jan Jacobsgezinden, Danziger en Groninger Oude Vlamingen schreven meer op. Daarom is daar relatief meer van bekend.

In de gerechterlijke stukken van Friesland van voor 1811 komt een “Bonne Jacobs” [afkomstig uit Terhorne] voor, inv.nr. G. 9 datum 23 februari 1723, in een kwestie van voogstelling: Bonne Jacobs den behoorlijke ede gepresteert als mennonyt sijnde.

[Als doopsgezind zweer geen eed, maar je Ja is ja en Nee is nee.]

Verder wordt er in de naamlijsten van Oudsten, leraren in vollen ambt, predikers en vermaners in 1731 in Terhorne een prediker “Bonne Jacobs” vermeld. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen of dit misschien voorouders zijn. Namelijk de naamscombinatie Bonne Jacobs komt niet zoveel voor.

In de “Wijd & Zijd” van woensdag 31 december 2003 heeft een artikel gestaan over een doopsgezinde vermaningkerk in Hindelopen. Hierin komt deze Waterlander gemeente ook ter sprake. Je kunt op hier klikken om het artikel te lezen, maar let op het kan even duren voordat het geladen is (Met dank aan Aagje Waterlander)

 


© 2000 – 2022 Rob Waterlander & Mariska de Rijke